CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN SỰ RA HOA CỦA CÂY NHÃN

Có bốn yếu tố quan trọng ảnh hưởng lên sự ra hoa của cây nhãn là môi trường, giống trồng, chất điều hòa sinh trưởng thực vật và biện pháp canh tác, trong đó, môi trường là yếu tố quan trọng quyết định mùa vụ ra hoa của cây nhãn.
Môi trường

Nhãn là cây trồng á nhiệt đới, phát triển rất tốt trong điều kiện nhiệt đới, tuy nhiên sự ra hoa đòi hỏi phải có một mùa đông ngắn với nhiệt độ từ 15-22oC trong 8-10 tuần để kích thích sự ra hoa (Menzel và Simpson, 1994) và theo sau là điều kiện nhiệt độ cao trong mùa xuân cho hoa phát triển.

Nếu nhiệt độ thấp kéo dài mầm hoa hình thành nhưng không phát triển được. Do đó, phát hoa nhãn chỉ phát triển vào mùa xuân khi thời tiết bắt đầu ấm trở lại.

Ở ĐBSCL thời tiết lạnh thường xuất hiện vào tháng 12-1 và nóng dần lên vào tháng 2-3 nên đây là điều kiện thích hợp cho cây nhãn ra hoa.

Nếu mùa đông nhiệt độ lạnh không đạt đến ngưỡng ra hoa sẽ ảnh hưởng đến sự phân hóa và hình thành mầm hoa nhưng nhiệt độ lạnh kéo dài sẽ ảnh hưởng đến sự phát triển của phát hoa.

Từ khi đậu trái trở về sau, nhiệt độ không cản trở cho sự phát triển của trái với điều kiện nhiệt ban đêm thấp hơn 20-25oC.

Khô hạn hay ngập úng cũng là yếu tố quan trọng ảnh hưởng lên sự ra hoa nhãn. Ẩm độ đất cao sẽ sản xuất ra bông lá và mang ít trái (Ussahatanont, 1996).
Giống

Giống là một trong những yếu tố quan trọng quyết định sự ra hoa của cây nhãn. Hiện nay, ở ĐBSCL có rất nhiều giống nhãn nhưng có thể phân thành ba nhóm, nhóm nhãn Long, nhãn Giồng và nhãn tiêu Da Bò.

Nhóm nhãn Long gồm có nhãn Long, nhãn Super ra hoa tự nhiên theo mùa và có thể kích thích cho ra hoa quanh năm.

Nhóm nhãn Giồng như: Nhãn giồng Bạc Liêu, Vĩnh Châu, Nhị Quý, nhãn Xuồng Cơm Vàng, Cơm trắng ra hoa theo mùa và khó kích thích ra hoa trái trái vụ.

Nhóm nhãn Tiêu Da Bò hầu như không ra hoa theo mùa mà phải được kích thích mới ra hoa. (Nguyễn Minh Châu và ctv., 1997).

Đối với giống nhãn E-daw của Thái Lan có lẽ là giống đòi hỏi nhiệt độ cần thiết cho sự ra hoa thấp do xuất phát ở miền Bắc Thái Lan nên không ra hoa tự nhiên cũng như khi xử lý bằng biện pháp khoanh cành mà chỉ ra hoa khi được xử lý bằng chlorate kali.

Chất điều hòa sinh trưởng

Lượng cytokinin rất thấp trong thời kỳ ra đọt, sau đó cytokinin được chuyển đến chồi và tích lũy trong mầm ngủ trong thời kỳ nghỉ và sau đó làm tăng lượng cytokinin tự do trong thời kỳ tượng hoa dẫn đến thúc đẩy sự phát triển mầm hoa (Chen và ctv., 1997).

Wong (2000) cho biết khi phun ethephon ở nồng độ 400 l/L trên giống nhãn “Shixia” ở Trung Quốc đã làm tăng hàm lượng Cytokinin và ABA và tỉ lệ Cytokinin/gibberellin (GA 1+3) trong mầm hoa, trong khi ngăn cản sự hoạt động của gibberellin.

Sự gia tăng hàm lượng Cytokinin dẫn đến sự thúc đẩy sự phân hóa mầm hoa và sự phát triển phát hoa. Huang (1999), trích dẫn bởi Subhadrabandhu và Yapwattanaphun (200) tìm thấy trong thời kỳ tượng hoa hàm lượng cytokinin cao trong khi hàm lượng gibberellin và ABA thấp.

Tuy nhiên chất ức chế quá trình sinh tổng gibberellin như paclobutrazol thất bại trong việc kích thích nhãn ra hoa.

Khảo sát ảnh hưởng của biện pháp xử lý chlorate kali ở các nồng độ 0, 200, 500 và 800 g/cây lên sự biến động hàm lượng một số chất điều hòa sinh trưởng trong chồi, Wangsin và Pankasemsuk (2005) nhận thấy trong cây có xử lý hàm lượng các chất có hoạt tính như cytokinin cao hơn cây không xử lý, ngược lại hàm lượng các chất có hoạt tính như gibberellin trong cây có xử lý thấp hơn trong cây không xử lý hóa chất.

Trên cây vải, Chen (1990) dẫn bởi Chaitrakulsub và ctv. (1992) cho biết hàm lượng cytokinin trong dịch mô gỗ tăng ở thời kỳ 30 ngày trước khi hình thành mầm hoa và đạt đến giá trị cao nhất ở thời kỳ hình thành hoa và hoa nở.

Hàm lượng các chất như cytokinin có liên quan đến sự hình thành mầm hoa trên cây vải cũng như cây xoài (Chen, 1987 và Lejeune và ctv., 1988 dẫn bởi Chaitrakulsub và ctv., 1992).

Mặc dù chlorate kali được khẳng định là có hiệu quả trong việc kích thích cho nhãn ra hoa quanh năm, tuy nhiên biện pháp nầy dường như không có hiệu quả hay hiệu quả thấp khi cây nhãn có mang lá non.

Hegele và ctv., (2004) đã tìm hiểu ảnh hưởng của tuổi lá trên sự đáp ứng của sự kích thích ra hoa và sự thay đổi của chất điều hòa sinh trưởng có liên quan trên cây nhãn sau khi xử lý chlorate kali.

Tác giả thấy rằng cây có xử lý chlorate kali có hàm lượng auxin thấp một cách ổn định và cytokinin cao hơn trong chồi ngọn có lẻ là đòi hỏi cho sự kích thích ra hoa.

Hàm lượng IAA nội sinh cao trong cây có lá non có lẻ dẫn đến sự xuất khẩu IAA gấp hai lần so với lá già, mà có thể ngăn cản sự tuôn ra của IAA từ chồi bởi sự tự ức chế. IAA có thể là sự truyền tín hiệu từ lá sang chồi.

Nghiên cứu sự biến động của các chất điều hòa sinh trưởng trong thời kỳ ra hoa Lin và ctv.(2001) nhận thấy hàm lượng IAA cao trong thời kỳ phân hóa hoa lưỡng tính đực và thấp trong thời kỳ phân hóa hoa lưỡng tính cái.

Sự phân hóa hoa đi cùng với sự tăng hàm lượng gibberellin (GA1+3). Hàm lượng ABA thấp trước khi phân hóa giới tính nhưng tăng ở thời kỳ hoa nở. Tỉ lệ (IAA+ZR+GA1+3)/ABA tăng trong thời kỳ hình thành hoa cái nhưng thấp trong thời kỳ hoa nở.

Biện pháp canh tác
* Đấp mô

Vấn đề đấp mô khi trồng nhãn có ý nghĩa rất quan trọng đến việc điều khiển cho cây ra hoa vì cây có đấp mô rễ cây sẽ thông thoáng, dễ kiểm soát chế độ nước của cây, đặc biệt là khi kích thích ra hoa.

Mô trồng nhãn thường có chiều cao từ 40-60 cm và đường kính khoãng 1,0-1,2 m. Ban đầu mô được đấp với kích thước vừa phải, sau đó mô được bồi hằng năm bằng bùn ao.
* Tỉa cành, sửa tán

Nhãn là cây mang phát hoa ở chồi tận cùng nên việc tỉa cành để tạo cành tơ mang trái ở vụ sau có ý nghĩa rất quan trọng.

Việc cắt, tỉa cành cho cây thông thoáng còn giúp cho tất cả các cành, nhánh trong tán cây có thể nhận được đầy đủ ánh sáng làm cho quá trình quang hợp của cây được đầy đủ.

Cành nhánh ốm yếu khả năng ra hoa rất thấp. Do đó, việc tỉa cành đúng cách, cũng là một biện pháp kỹ thuật quan trọng ảnh hưởng đến sự ra hoa của cây nhãn, đặc biệt đối với những cây nhãn lâu năm, có nhiều cành lá rậm rạp hiệu quả xủ lý ra hoa rất thấp vì cành nhánh không nhận được đầy đủ ánh sáng.

Việc tỉa cành nhãn bao gồm: Cành mang phát hoa vụ trước nhưng bị rụng trái, cành bị sâu bệnh, cành đan chéo với nhau bên trong mình cây mẹ, cành ốm yếu không có khả năng sinh sản và cành mọc thấp dưới gốc, ở độ cao dưới 1 m.

Trong quá trình điều khiển nhãn ra hoa, để nêu rõ vai trò quan trọng của biện pháp tỉa cành và kiểm soát nước, người nông dân đưa ra phương châm: “xiết nước cho khô, tỉa cành cho thoáng”.

Việc tỉa cành bên, sát mặt đất giúp cho cây được thông thoáng, trồng cây ở khoảng cách thích hợp để giúp cho cây dễ tượng hoa hơn. Ngoài ra, việc tỉa cành còn giúp cho vùng rễ cây được khô ráo hạn chế được sự ra trái cách năm.
* Quản lý nước trong vườn

Nhãn đòi hỏi nhu cầu nước rất cao ở giai đoạn ra hoa đến trước khi thu hoạch. Xiết nước, làm cho vùng rễ khô ráo trong thời kỳ kích thích ra hoa, ngăn cản sự sinh trưởng dinh dưỡng của cây, giúp cho cây nhãn không ra đọt.

Ở giai đoạn cây bắt đầu chuyển sang giai đoạn nghỉ, nếu có mưa trong giai đoạn nầy sẽ làm rối loạn quá trình phân hóa mầm hoa và có thể làm thất bại việc ra hoa.

Ngoài ra, theo kinh nghiệm của một số nhà vườn, biện pháp “thụt nước” trong 24-36 giờ nhằm tạo cho cây bị “sốc” cũng có tác dụng kích thích cho cây nhãn Long và nhãn Xuồng Cơm Vàng ra hoa ở những vùng đất gần sông Tiền, Sông Hậu có biên độ triều cao và đất có thịt hay cát pha. Tuy nhiên nếu thời gian ngập kéo dài 3-4 ngày có thể làm cho cây nhãn chết.

Nhìn chung, việc đấp mô khi trồng, tỉa cành và tạo tán cho thông thoáng và có hệ thống quản lý nước nhằm tạo điều kiện cho ẩm độ đất khô ráo giúp cho cây nhãn phân hóa mầm hoa, chuyển sang giai đoạn sinh sản.
* Bón phân

Cây nhãn ra hoa trên chồi tận cùng nên sự tạo chồi mới có ý nghĩa quyết định sự ra hoa. Đọt mập, dài thường dễ ra hoa hơn đọt ốm yếu hoặc bị sâu bệnh tấn công.

Do đó, vấn đề bón phân cân đối đạm, lân và kali cho cây ra đọt tốt sau khi thu hoạch là một trong các biện pháp kỹ thuật quan trọng quyết định đến quá trình ra hoa của cây.

Ở Thái Lan, một số tác giả cho rằng nhãn có nhu cầu kali cao nên bón bón phân NPK theo tỉ lệ 1,25:1:1,5 với liều lượng 0,5-1,0 kg/cây 4-7 năm tuổi. Tuy nhiên, nếu bón phân đạm quá nhiều, cây ra nhiều đọt non, đọt quá mập, khi làm bông thường không đạt kết quả mà chỉ ra chồi lá.

Varapitirangsee và ctv. (1994) và Varapitirangsee (1990) cho biết rằng việc phun KH2PO4 làm tăng năng suất nhãn và vải vì hai loại cây nầy đòi hỏi Kali rất cao trong thời kỳ sinh sản (Supakamnerd và ctv., 1992).

Khi nghiên cứu tình trạng dinh dưỡng trong lá liên quan đến khả năng cho trái của cây nhãn, Diczbalis (2002) nhận thấy hàm lượng đạm trong lá cao (hơn 1,8% và đặc biệt là lớn hơn hay bằng 2,0%) thì tỉ lệ ra hoa rất thấp, không ổn định dù có điều kiện khí hậu thích hợp.

Tư vấn kĩ thuật: 0933.067.033